Lithium-associated renal injury: a feasibility study

Het aantonen van de haalbaarheid van een grote klinische studie met patiënten met bipolaire stoornis die lithium gebruiken. Uiteindelijk het verbeteren van de behandeling met lithium zodanig dat minder nierschade en nierfalen optreden.

Bipolaire stemmingsstoornis (manisch-depressieve stoornis) treedt op bij ca. 2 procent van de bevolking. Veel patiënten krijgen lithium als medicatie. Dit medicijn stabiliseert de stemming, maar patiënten zijn hiervan levenslang afhankelijk. Bovendien leidt langdurige lithiumbehandeling bij een deel van de patiënten tot nierschade met als mogelijke gevolgen een verminderd vermogen om urine te concentreren (nefrogene diabetes insipidus, NDI), de vorming van cystenieren en (heel zeldzaam) nierkanker. Een deel van de patiënten ontwikkelt nierfalen. Er is nog geen goed alternatief beschikbaar.

Een hypothese van de oorzaak is dat lithium zich in de cellen van de nierbuisjes opstapelt via een transporteiwit voor zouten (epithelial natrium channel, ENaC). ENaC eiwitten bevinden zich in de membranen van de cellen en zijn belangrijk voor de fijne afstemming van de uitscheiding van natrium en kalium.

Als achteruitgang van de nierfunctie wordt vastgesteld, dan hebben patiënten de keuze om met de lithiumbehandeling te stoppen ofwel door te gaan met de behandeling met als consequentie een verhoogd risico op nierfalen. De kwaliteit van lithiumbehandeling zal sterk verbeteren als hetmogelijk blijkt te zijn om het risico op nierschade te voorspellen en de ontwikkeling van nierschade te voorkomen of te beperken. Hiervoor zijn onder andere langdurige klinische studies met grote aantallen patiënten nodig. Deze studie op kleine schaal moet aantonen dat een dergelijke studie haalbaar is door middel van het opzetten van nauwe samenwerkingsverbanden tussen nefrologen en psychiaters.

Vraagstelling: Is het mogelijk om:
1. 200 lithiumpatiënten op te nemen in een op te zetten registratiesysteem? (Regio's Nijmegen en Amsterdam.)
2. het concentratievermogen van de nieren bij 100 patiënten te testen (desmopressine-test)?
3. de nierfunctie te meten in tien patiënten?
4. een MRI-scan van de nieren te maken in tien patiënten?
5. de effecten van amiloride, een plasmedicijn dat ENaC remt, te testen in een pilotstudie met 40 patiënten?

Langdurige lithiumbehandeling is de meest effectieve behandeling voor bipolaire stemmingsstoornis (manisch-depressieve stoornis), maar heeft als nadeel een verhoogd risico op het ontwikkelen van nierschade. Langdurige klinische studies met grote aantallen patiënten zijn nodig om te kunnen bepalen of het risico op nierschade bij deze patiëntengroep te voorspellen is en de ontwikkeling van nierschade te voorkomen of beperken is. Het doel van deze kleinschalige studie was het aantonen van de haalbaarheid van een grote klinische studie met patiënten met bipolaire stoornis die lithium gebruiken.

In twee klinische onderzoekscentra in Nederland zijn 257 en 163 lithiumpatiënten uitgenodigd voor opname in een registratiesysteem en deelname aan een meting van het concentrerend vermogen van de nieren. Tweehonderd patiënten met een bipolaire stoornis die lithiumbehandeling krijgen (ca. 80% van het aantal geïnformeerde patiënten) zijn opgenomen in een registratiesysteem. Bij ongeveer 100 patiënten (ca. 75% van het aantal geïnformeerde patiënten) is eveneens het concentrerendvermogen van de nieren getest. Daarnaast is bij 10 patiënten een echo en MRI van de nieren verricht om te beoordelen of er sprake is van kleine niercysten en is bij 10 patiënten de nierfunctie nauwkeurig gemeten. Tenslotte is gebleken dat meer de helft van de deelnemers met enthousiasme heeft deelgenomen aan het onderzoek. Deze resultaten ondersteunen de haalbaarheid van toekomstige, grootschalige klinische studies met lithiumpatiënten.

Soort: onderzoek met mensen, toegepast klinisch
Onderwerp: bipolaire stoornis, lithium-geassocieerde nierschade, nefrogene diabetes insipidus, ENaC (transporteiwit voor zouten)